პრეამბულა
სლესის (მოქცევის) ციხის კომპლექსი ისტორიული თორის და სამცხის
საზღვარზე, ახალციხის მუნიციპალიტეტში, კერძოდ, მდინარე მტკვრისა და
ბორჯომი-ახალციხის საავტომობილო გზის მარცხენა მხარეს, მდებარეობს.
იგი მნიშვნელოვანი სტრატეგიული მნიშვნელობის საფორტიფიკაციო
ნაგებობაა. იგი ხან სამცხის, ხან კი თორის შემადგენლობაში შედიოდა. ეს
ტერიტორია ძვ. წ. აღ-ის მესამე საუკუნეში იხსენიება. მასვე იხსენიებს
ვახტანგ გორგასლის ისტორიკოსი. ორივე წყაროს თანახმად, იგი სამცხის
ტერიტორიაზე მდებარეობს, განვითარებული შუა საუკუნეებიდან კი უკვე
თორის საზღვრებშია მოქცეული. XVI ს. ეს ციხე თორელების საგვარეულოში
შემავალ ავალიშვილების ხელშია, XVII საუკუნიდან კი - სლესელების ფეოდალური
გვარის ხელში. ისტორიული საბუთების მიხედვით, სლესა სოფელიც იყო და
ციხეც. ივარაუდება, რომ ნასოფლარი სლესა, რომელიც წყაროებში
„უკანსლესად“ მოიხსენიება, მტკვრის მარჯვენა მხარეს, ციხის
აღმოსავლეთით, მდებარეობდა. რაც შეეხება ციხეს, იგი საუკუნეების
განმავლობაში, გარდა თავდაცვითი დანიშნულებისა, ფეოდალური
რეზიდენციის ფუნქციასაც ითავსებდა. სახელოვნებათმცოდენო კვლევის
საფუძველზე მას IX-X სს. არაერთ ძეგლთან დაეძებნება პარალელი. ამავე
თარიღს იზიარებს 2021 წელს პროექტირების დროს ძეგლზე ჩატარებული
არქეოლოგიური გაწმენდის სამუშაოები და აქ მოძიებული არტეფაქტებიც. 2006
წელს მას ეროვნული მნიშვნელობის კატეგორიის კულტურული მემკვიდრეობის
უძრავი ძეგლის სტატუსი მიენიჭა.
სლესის ციხის რელიეფის სირთულის გამო კედლების სიმაღლე
განსხვავებულია. ციხე გეგმარებით ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ არის
წაგრძელებული და მართკუთხა ფორმისაა. მის ჩრდილოეთ ბორცვზე ციტადელი
შემორჩა. სამხრეთ ბორცვზე კი მხოლოდ ერთი კოშკია აღმართული. გალავნის
კედლისგან მხოლოდ ფრაგმენტები იკითხება. კომპლექსის ყველა ნაგებობა
დაფუძნებულია ძლიერ კლდოვან ქანზე და იმეორებს არსებული რელიეფის
ფორმას. გალავნის ყველაზე მაღალი ადგილი სამხრეთითაა და 7-8 მ აღწევს.
მისი კედლები ტეხილი, თანაბარი ზომის ქვებითაა აგებული. გალავანი
კონტრფორსებითაა გამაგრებული.
ციხის შიდა ეზო ზედა და ქვედა ბაქნისგან შედგება. ქვედა ბაქანზე ციხეში
შესასვლელია მოწყობილი, რომელშიც გალავნის სამხრეთ კედელში გაჭრილი და
ქვის კიბის მარშის ფრაგმენტები იკითხება. ქვედა ბაქანზე მცირე
ნაგებობის ნაშთებია, ზედა ბაქანზე, კერძოდ, ჩრდილო-დასავლეთით
კუთხეებმომრგვალებული მაღალი კოშკია შემორჩენილი, რომელიც დღეს ოთხი
სართულის სახით შემორჩა. იგი მთლიანად გალავანშია მოქცეული. მათ შორის
არსებულ არეზე, გალავნის მთელ პერიმეტრზე დარბაზული ეკლესიის
ნანგრევებია. 2021 წელს გაწმენდის შემდეგ გამოვლინდა მოხატული ბათქაშის
ფრაგმენტები. ციხის კომპლექსის გაგრძელებაზე სამხრეთით, მთის წვერზე,
მოსწორებულ ბაქანზე ოთხსართულიანი ზურგიანი კოშკი შემორჩა.
კომპლექსის აღმოსავლეთით, მტკვრის პირას, ნაგებობის ნაშთები მასზე
გასასვლელი გვირაბის არსებობაზე მიანიშნებს.
რაც შეეხება ძეგლის მდგომარეობას, იგი ძალიანაა დაზიანებული, ზოგან
მთლიანად ჩამოქცეულია ნაგებობის მნიშვნელოვანი მონაკვეთები, ზოგან კი
- ნაწილობრივ. ციხის კედლები გასამაგრებელია, საჭიროა ბზარების
ინექტირება და გამონგრეული კედლების აღდგენა. ძეგლის მძიმე
მდგომარეობიდან გამომდინარე, მრავალწლიანი
სარეაბილიტაციო-საკონსერვაციო სამუშაოები უნდა განხორციელდეს.
2021 წელს ციხე ხე-მცენარეებისგან გაიწმინდა, განხორციელდა მისი
კვლევა-ფიქსაცია და შედგენილ იქნა რეაბილიტაციის პროექტი.
ჩასატარებელი ძირითადი სამუშაოები
საპროექტო დოკუმენტაციით გათვალისწინებულია შემდეგი ძირითადი
სარეაბილიტაციო სამუშაოების ჩატარება:
• ციხის კედლების, გალავნის, კოშკების, საყრდენი კედლების მწვანე
საფარისგან გაწმენდა.
• ციხემდე მისასვლელი ბილიკების მოწესრიგება და დროებითი საბაგირო
ტრასის მოწყობა.
• კლდოვანი ფუძე-გრუნტების გამაგრება.
• არქეოლოგის ზედამხედველობით მდ. მტკვრის სანაპიროზე მდებარე
გვირაბის დაბოლოების გაწმენდა და კონსერვაცია. გვირაბის დაბოლოების -
ბურჯის რეაბილიტაცია-კონსერვაცია.
• ბურჯის აღდგენა და გადასასვლელი ლითონის ხიდის მოწყობა საფეხურებთან
ერთად.
• გალავნის, კონტრფორსების და კოშკების კედლების წყობის აღდგენა;
გალავნის გამაგრების შემდეგ, ეტაპობრივად, ბზარების ინექტირება;
ჩამოყრილი საპირე წყობების აღდგენა; ღიობების დაზიანებული წირთხლების
აღდგენა; გალავნის ჩამონგრეული კედლების ნაწილობრივ აღდგენა და მთლიან
კონტურზე საკონსერვაციო ფენის მოწყობა.
• ჩრდილოეთ კოშკზე ფასადების და შესასვლელი ღიობის წირთხლების
აღდგენა; კოშკში ასასვლელი ხის კიბის ლითონის ელემენტებით მოწყობა; ხის
კოჭებზე სართულშუა გადახურვების მოწყობა; პირველი სართულის იატაკის
მოტკეპნა კირის ხსნარით; შესასვლელი ხის კარის ლითონის ჭედური
ელემენტების აღდგენა.
• კარის ეკლესიის ინტერიერის გამოთავისუფლება მიწის მასისგან და
კონტურზე საკონსერვაციო ფენის მოწყობა; იატაკის კირდუღაბით
მოტკეპნა.
• ციხის შიდა ტერიტორიაზე ასასვლელი ბილიკების და საფეხურების
მოწყობა.
• სასახლის არსებული კონტურის და სამეურნეო ნაგებობების
კონსერვაცია.
• მარნის სრული გაწმენდა ნაყარი მიწისგან და მისი ავთენტური სახით
შენარჩუნება.
• მაცივრის ორკამერიანი სათავსოს გაწმენდა და აღდგენა.
• ქვედაციხის ცალკემდგომი ზურგიანი კოშკის რეაბილიტაცია.
• პარკინგის გაკეთება და მისი ტერიტორიის კეთილმოწყობა.
მიზანი და ძირითადი პირობები
სარეაბილიტაციო სამუშაოების შედეგად უნდა შენარჩუნდეს/აღდგეს
ძეგლის ისტორიული იერსახე, ჩასატარებელმა სამუშაოებმა უნდა
უზრუნველყოს ძეგლის არსებული მდგომარეობის გამოსწორების აუცილებელი
ყველა ასპექტი. ჩასატარებელი სამუშაოები მოითხოვს გამორჩეულად ფაქიზ
მიდგომას, კარგად გამართულ მეთოდოლოგიურ და სწორ ხელმძღვანელობას.
სამუშაოების მიმდინარეობისას ყველა გამოყენებული მასალა უნდა იყოს
მაღალხარისხიანი და უნდა აკმაყოფილებდეს საქართველოში მოქმედ
სამშენებლო ნორმებსა და სტანდარტებს. ყველა მასალა და სამარაგო საგანი,
მოწოდებული კონტრაქტის ფარგლებში, უნდა იყოს ახალი, უხმარი,
სტანდარტული და მაღალი ხარისხის. უხარისხო ან დაბალი ხარისხის
მასალები არ მიიღება და მათი გამოყენება არ იქნება ნებადართული.
ხარისხიან პროდუქტში მოიაზრება „პროდუქტის უსაფრთხოებისა და
თავისუფალი მიმოქცევის კოდექსით“ გათვალისწინებული მასალა, რომელიც
წარმოებულია პროდუქტის უსაფრთხოების სათანადო სტანდარტებისა და
განვითარებული ხარისხის ინფრასტრუქტურის მქონე ქვეყანაში.
სამუშაოების ჩატარებისას ყურადღება უნდა მიექცეს სამუშაოთა
შესრულების ხარისხს, რომელთა დაცვა სავალდებულოა კულტურული
მემკვიდრეობის ძეგლის ფასეული ელემენტების შესანარჩუნებლად.
სამუშაოების მიმდინარეობისას ახლადგამოვლენილი გარემოებ(ებ)ის
გამოვლენისა და მისი დასაბუთების შემთხვევაში, პროექტიდან რაიმე
გადახვევა ან მასში ცვლილება შეთანხმებული უნდა იქნეს
შემსყიდველთან.
სარეაბილიტაციო სამუშაოები განხორციელდეს საავტორო
ზედამხედველობით. საავტორო ზედამხედველობის ფარგლებშივე პროექტის
ავტორი ვალდებულია ყოველთვიურად (არაუგვიანეს მომდევნო თვის 10
რიცხვამდე) სააგენტოში წარმოადგინოს ძეგლზე მიმდინარე სამუშაოებზე
შესაბამისი ანგარიში. აღნიშნული ვალდებულება გათვალისწინებული უნდა
იყოს მიმწოდებელსა და პროექტის ავტორს შორის გაფორმებულ
ხელშეკრულებაში.
სამუშაოები განხორციელდეს პრეტენდენტის მიერ წარმოდგენილი
არქიტექტორ-რესტავრატორისა და ინჟინერ-მშენებლის ზედამხედველობით.
პრეტენდენტის მიერ წარმოდგენილი პერსონალი (არქიტექტორ-რესტავრატორი
და ინჟინერ-მშენებელი) ვალდებულია, ხელშეკრულების დადებიდან
სამუშაოების სრულად დასრულებამდე, ყოველთვიურად (არაუგვიანეს
მომდევნო თვის 10 რიცხვამდე) წარმოადგინოს ძეგლზე მიმდინარე
სამუშაოებზე შესაბამისი წერილობითი ინფორმაცია.
მიწის სამუშაოები შესრულდეს არქეოლოგის ზედამხედველობით.
მიწის სამუშაოთა მიმდინარეობის დროს არქეოლოგიური ობიექტის
აღმოჩენის შემთხვევაში, „კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ“
საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის თანახმად, სამუშაოები უნდა შეწყდეს და
ამის შესახებ დაუყოვნებლივ ეცნობოს საქართველოს კულტურული
მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნულ სააგენტოს. სამუშაოთა მიმდინარეობისას
გამოვლენილი ახალი არქეოლოგიური მასალა მიმწოდებელმა სათანადოდ უნდა
დაიცვას დაზიანებისგან, განადგურებისა და დაკარგვისგან, ასევე, გარემო
პირობებისა და არასასურველი ზემოქმედებისგან.
მიმწოდებელი შემსყიდველთან შეთანხმებული სამუშაოების
გეგმა-გრაფიკის შესაბამისად, სამუშაოების დამთავრებისთანავე
შემსყიდველს წარუდგენს ინფორმაციას წერილობით, ანგარიშის სახით
გათვალისწინებული სამუშაოების მიმდინარეობის შესახებ. მიმწოდებელი
ვალდებულია გაითვალისწინოს შემსყიდველის შენიშვნები და
წინადადებები, რაც შემდგომში საფუძვლად დაედება შესრულებული
სამუშაოების ანაზღაურებას.
შესრულებული სამუშაოების ანგარიში შემსყიდველს წარედგინება
ტექსტური და გრაფიკული მასალის დოკუმენტირებით.
მიმწოდებელი ვალდებულია რეაბილიტაციის დაწყებამდე ძეგლზე
დაამონტაჟოს ჩასატარებელი სამუშაოების ამსახველი საინფორმაციო
ბანერი, რომელიც უნდა შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას:
• მესაკუთრე;
• შემსყიდველი;
• მიმწოდებელი;
• ჩასატარებელი სამუშაოს სახეობა.
შენიშვნა. სრულყოფილი ტექნიკური დავალება იხილეთ მიმაგრებულ ფაილებში.